Kerkblad voor het Noorden, 23 oktober 2003
Brengt boek over de toe-eigening heil?
dr D. Visser
De toe-eigening van het heil.
Dat is geen specialiteit van de CGK, al kan dat in de samensprekingen met de NGK
en de GKV zo lijken. In het geheel van de gereformeerde gezindte leeft dit
onderwerp, zeker in de rechterflank. Dat mag worden afgeleid uit de studie die
over dit onderwerp verscheen onder de titel: Afwachten of verwachten? Dit boek
van 1098 bladzijden kreeg al heel spoedig een tweede druk. Morgen, 25 oktober,
wordt er een congres gehouden, waarop drie predikanten uit de gereformeerde
gezindte een reactie geven op dit boek. Dit artikel is ook een reactie.
Het boek is niet zo dik als het lijkt. De laatste 60 bladzijden zijn gevuld met
de literatuurlijst en een register. Het is dikker dan nodig was. De auteur heeft
een keuze gemaakt uit de enorme hoeveelheid materiaal die hij over dit onderwerp
(gelezen) heeft. Hij wilde zo goed en volledig mogelijk informeren, in de hoop
dat dit overtuigend zal zijn. Naar mijn mening had het echter op veel punten
beknopter gekund.
Overzicht van de inhoud
Een groot voordeel van het boek is dat het overzichtelijk is ingedeeld. Het
bevat 5 delen die alle zijn onderverdeeld in korte paragrafen. Dat
vergemakkelijkt het lezen. Deel 1 heet: De onrustige mens der zonde en is
opmerkelijk kort. In het tweede deel met als titel: De verkondiging van vrije
genade geeft de auteur een uitvoerige weergave van de opvattingen van de
reformatoren, de nadere reformatoren, de puriteinen en vele anderen over de
toe-eigening van het heil. Daarbij worden vele andere onderwerpen aangesneden,
zoals: verkondiging, verkiezing, verbond, doop en avondmaal. In het derde deel
schetst de schrijver de theologische ontwikkeling van de reformatorische kerken
na de Afscheiding. Daarbij geeft hij aandacht aan de verschillen in de kerk van
de Afscheiding en de opvattingen in de CGK. Dit deel gaat echter vooral over (de
verschillen in) de Gereformeerde Gemeenten (in Nederland); onder andere over Kok
en Kersten. De kracht en de zwakte van de bevindelijke traditie komen in deel 4
aan de orde. De vrucht van de studie wordt in deel 5, de slotbeschouwing, in 17
punten samengevat.
Bedoeling
Hoe kom ik tot geloof in Christus? Hoe krijg ik deel aan het heil dat Hij
verworven heeft? Wat blijft er van de menselijke verantwoordelijkheid over als
alles genade is? Dat zijn vragen die alles te maken hebben met de toe-eigening
van het heil. In het antwoord legt de één alle accent op de keuze die de mens
zelf moet maken; de ander op Gods soevereiniteit die blijkt in de verkiezing van
zondaren. In beide opvattingen is de spanning weggenomen; is er een
rationalistische keuze gemaakt die lijdt tot ‘remonstrants’ activisme of tot
‘dode’ lijdelijkheid. Het pad tussen deze twee is smal, volgens de auteur. Het
is het pad van de gereformeerde traditie die het juiste evenwicht bewaart en
recht doet aan Gods genade en de menselijke verantwoordelijkheid. Daarbij denkt
hij vooral aan de klassieke gereformeerde traditie die volgens hem veelal
vergeten is. Zijn studie is onder andere bedoeld om hiermee hernieuwd kennis te
maken. Verder wil hij een dwarsdoorsnede geven van de reformatorische kerken in
de brede zin van het woord. Hij wil geen waardeoordeel geven over de recente
kerkgeschiedenis.
Waardering
De schrijver informeert zijn lezers diepgaand en duidelijk over het belangrijke
onderwerp dat hij in zijn studie aansnijdt. Dat is een grote verdienste van deze
studie. Zijn weergave van de verschillende theologische opvattingen is
betrouwbaar. Toch beperkt hij zich niet tot een historisch overzicht. Daarvoor
is zijn betrokkenheid te groot, bij het onderwerp, de gereformeerde gezindte,
maar vooral voor de kerk waarvan hij lid is, de gereformeerde gemeente. Hoewel
hij probeert zo objectief mogelijk te blijven en de opvattingen waarmee hij het
niet eens is zo mild mogelijk weergeeft, is het toch niet onduidelijk hoe naar
zijn gedachte de toe-eigening van het heil plaatsvindt. Dat gebeurt volgens hem
in de lijn zoals de (nadere) reformatoren daarover spraken. Het verdient alle
waardering dat uit zijn studie zonneklaar blijkt dat die lijn in de
reformatorische traditie de oudste papieren heeft.
Vragen
Toch vraag ik me af of de pil van de schrijver zal worden geslikt door mensen
die op een andere lijn zitten. Mijn ervaring is dat argwaan in dit stuk van
zaken dikwijls zo groot is dat hij maar moeilijk doorbroken kan worden. Dat zal
nog moeilijker worden omdat Van der Zwaag in zijn argumentatie soms behoorlijk
confronterend is. Ook haalt hij meer dan eens schrijvers instemmend aan die geen
vertrouwen genieten.
Een andere vraag die bij me rees, is of de auteur niet te optimistisch is over
de gereformeerde traditie. Wie dit boek goed op zich laat inwerken, zou ook tot
de conclusie kunnen komen dat in deze traditie de verwarring en de verstarring
zo groot is dat er weinig heil van te verwachten is. Die zou zich naar het hoofd
kunnen grijpen, zich verbijsterd afvragend hoe het mogelijk is dat zondige en
beperkte mensen zo goed weten hoe Gods heilgeheimen in elkaar zitten, scherp
afgegrensd tegenover hen die er een nuance anders over denken. Voor mij maakt
dit deze boeiende studie tevens uitermate vermoeiend. De schrijver spreekt van
het smalle pad tussen arminianisme en dode lijdelijkheid. Dat pad, zoals het
door de gereformeerde padvinders wordt beschreven en beleefd, lijkt inderdaad
heel smal. Ik waag echter te betwijfelen of dat smalle pad mag worden
gelijkgesteld met de smalle weg waarover Jezus spreekt.
Wat ik in deze studie het meest gemist heb, is dat ze niet verder teruggaat dan
tot de reformatie (en Augustinus). De theologie van vele godgeleerden is wel
weergegeven, maar niet wat God zelf zegt in zijn Woord. Dat maakt deze
belangrijke studie uiteindelijk beperkt. Daardoor is dit boek veel dunner dan
het lijkt. Wie dat bedenkt, kan heel veel van dit boek leren, bovenal dat mensen
(ook ware gelovigen) de neiging hebben om het eenvoudige evangelie ingewikkeld
te maken. Dat zegt ons dat de hemelse Vader de Heilige Geest geeft aan wie Hem
daarom bidden. Zo wordt het heil ons toegeëigend.
n.a.v. K.v.d.Zwaag, Afwachten of verwachten?, De toe-eigening des heils in
historisch en theologisch perspectief, uitgave van Groen, Heerenveen, prijs €
29,50.
Broeksterwoude
D. Visser