ND 1 december 2005

Gevoelig

door onze redacteur Daniël Gillissen

Kritiek leveren ligt al jarenlang erg gevoelig binnen de Gereformeerde Gemeenten. "Ik zal de dag prijzen dat onze gemeenten op een volwassen manier met kritiek kunnen omgaan'', zei ouderling drs. I.A. Kole vier jaar geleden in het Nederlands Dagblad.

Hij reageerde toen op verwikkelingen rond prof.dr.ir. J. Blaauwendraad, ds. C. Harinck en ouderling K. Bokma. De eerste twee schreven over de prediking in de Gereformeerde Gemeenten; Bokma verzorgde een meditatie voor een EO-radioprogramma. Alledrie kregen problemen door hun manier van handelen. Blaauwendraad en Bokma verlieten de Gereformeerde Gemeenten. Harinck is inmiddels voorzichtig in zijn uitlatingen.

Twee jaar later hield dr. Klaas van der Zwaag in zijn boek Afwachten of verwachten? vanuit wetenschappelijke oogpunt de prediking en geloofshouding onder bevindelijk-gereformeerden tegen het licht. Orthodoxe reformatorische kerken hebben de afgelopen eeuw specifieke opvattingen over genade, verbond en verkiezing ontwikkeld. Van der Zwaag pleitte ervoor dat bevindelijk-gereformeerden zich zouden laten corrigeren door hun eigen traditie.

Hoewel hij zich niet alleen op de Gereformeerde Gemeenten richt, zag dit kerkverband - waarvan Van der Zwaag lid is - zijn ruim duizend pagina's tellende boek als een frontale aanval. Na afhouding van het avondmaal zette de kerkenraad van Barneveld hem onder stille censuur. Van der Zwaag ging in beroep bij de classis en vervolgens bij de particuliere synode. Die veroordeelde hem twee weken geleden opnieuw omdat hij het kerkelijk gezag heeft miskend en "onrust en tweedracht" in de Gereformeerde Gemeenten veroorzaakte.

Ds. C.J. Meeuse, voorzitter van de particuliere synode, wilde na de zitting niets kwijt over het besluit van het op een na hoogste kerkelijke orgaan. Het ging immers om een tuchtzaak en door de synodeleden was besloten geen mededelingen te doen.

Het besluit heeft dus nog een open einde. Om de zaak in verband te zetten en te begrijpen wat de Gereformeerde Gemeenten beweegt, is het nodig antwoord te krijgen op vragen als: Waarom nemen de Gereformeerde Gemeenten zo'n besluit? Waarom is deze beslissing goed voor het kerkverband? Deze vragen willen wij voorleggen aan een geschikt persoon uit het midden van de Gereformeerde Gemeenten die deze vragen kan maar vooral wil beantwoorden.

De Gereformeerden Gemeenten zijn een gesloten gemeenschap. Dat blijkt alleen al uit het feit dat de synode niet vrij toegankelijk is voor de pers. Alleen leden van de Gereformeerde Gemeenten mogen de hoogste kerkvergadering verslaan onder voorwaarde dat het synodebestuur het verslag voor plaatsing doorleest en mag censureren. Het Nederlands Dagblad is behalve de toegang ook diverse malen kopieën inzage in stukken of uitleg over besluiten geweigerd. Ook over andere gevoelige onderwerpen moet vaak via niet-officiële kanalen informatie worden verkregen.

Deze keren ging de deur wonderlijk snel open. Na een paar telefoontjes stond een afspraak met een predikant uit 'het midden' van de Gereformeerden Gemeenten. Het interview zou deze week plaatsvinden, maar de dag ervoor belde hij toch af. Hij had te snel ja gezegd. Het ging over een stille tuchtzaak en daarover kun je kerkrechtelijk gezien nog niets zeggen. Ondanks zijn overtuiging dat de Gereformeerde Gemeenten meer aan PR moeten doen, kon hij dus geen uitleg geven. Het tekent de formele manier waarop het kerkverband omgaat met deze tuchtzaak, die een publieke aangelegenheid is gezien het feit dat Van der Zwaag een boek heeft gepubliceerd. Bovendien gaat het niet om een persoonlijke kwestie, maar een theologisch-inhoudelijk debat

Een andere predikant vinden bleek een onmogelijke zaak. De een reageert: "Er wordt op mij gelet..." Een ander wilde hierover niet openlijk zijn mening geven. Niet uit angst, maar uit "behoedzaamheid". "Het is een zaak met allerlei voetangels en klemmen." Weer een ander zegt niets over de zaak te weten. De volgende wil niets over het onderwerp kwijt. De vergadering van de particuliere synode was immers "strikt vertrouwelijk". Deze reacties waren ook wel weer te verwachten gezien het feit dat de organisatoren van de studiedag over een boek van Van der Zwaag het twee jaar geleden ondanks grote inspanning niet lukte een predikant te vinden om het Gereformeerde-Gemeenten geluid te vertegenwoordigen.

Ook pogingen 'prominente' ouderlingen zo ver te krijgen, leverden niets op. Alleen Willem den Hertog, voormalig ijsfabrikant, lid van de Gereformeerde Gemeenten en actief als evangelist in gevangenissen, wil openlijk reageren. Alleen kan hij geen uitleg geven, want hij snapt "absoluut niet waarom zo'n man zo wordt vernederd". Uit de wetenschappelijke verhandeling van Van der Zwaag moet toch iets te leren zijn, is zijn mening.

Hoewel in de meeste kerken uit gereformeerde traditie het de gewoonte is om bij zakelijke tuchtprocedures enige openheid van zaken te geven, is het stilzwijgen verklaarbaar. De zaak-Van der Zwaag kent inderdaad veel voetangels en klemmen. Uitlatingen over dit onderwerp kunnen op een groot lezerspubliek rekenen, maar tegelijk op veel kritische ogen. Een deel van de predikanten wil geen publiciteit en zal dus ook duiding van de beslissing negatief interpreteren. En van mannen die bekend staan als kritische geesten, zal weinig worden geduld en daar hebben deze mensen genoeg van. In de woorden van Den Hertog: "Zij hebben al zo ontzettend veel op hun kop gehad". Zij pogen liever intern in stilte debat over het onderwerp los te maken.

Hoe nu verder? Den Hertog sluit zich aan bij de uitspraak van Kole vier jaar geleden, als hij wijst op Filippenzen 1 waar Paulus heel ontspannen omgaat met de verschillende manieren waarop predikers Christus brengen. "Laten wij eens zo ontspannen omgaan met kritiek." Een van de predikanten wil eventueel wel reageren als de zaak-Van der Zwaag is afgesloten. Na het vertrek van Blaauwendraad is nauwelijks inhoudelijk gereageerd door predikanten. Misschien volgt op termijn over deze zaak dus wel een uitgebreide toelichting vanuit de Gereformeerde Gemeenten.