Barneveldse Krant, 18 november 2005

'Van der Zwaag terecht geweerd van avondmaal'

Kerkverband steunt kerkenraad Barneveld

BARNEVELD/KAMPEN - De kerkenraad van de gereformeerde gemeente in Barneveld heeft gemeentelid dr. Klaas van der Zwaag terecht onder censuur gesteld naar aanleiding van diens boek 'Afwachten of verwachten'. Dat heeft de particuliere synode Oost van de Gereformeerde Gemeenten donderdag uitgesproken.

In ruim 1100 pagina's gaf Van der Zwaag in het najaar van 2003 een historisch en theologisch overzicht van de uiteenlopende visies op de 'toe-eigening des heils' (de gereformeerde leer hoe een zondig mens tot geloof komt en voor de eeuwigheid behouden wordt). Hij concludeerde dat in de (Oud-)Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) lang niet altijd bijbels en gereformeerd wordt gedacht en gepreekt over geloof en bekering tot God. Van der Zwaag constateerde een vervreemding van de 'klassieken' van de eigen gereformeerde traditie, de geschriften van theologen als Calvijn, Á Brakel en de Erskines.

Onrust

De Barneveldse kerkenraad liet Van der Zwaag in december 2003 niet toe tot de plaatselijke viering van het heilig avondmaal. Drie maanden later werden hem ook andere kerkelijke rechten voorlopig ontnomen. Een appèlschrift van Van der Zwaag tegen de maatregelen werd in februari dit jaar door de classis (regionale kerkvergadering) Barneveld niet gegrond verklaard. Uitgesproken werd dat de Barnevelder “de leer van onze kerk niet meer hartelijk en ongeveinsd houdt voor de ware zaligmakende leer”. Ook zou hij met zijn boek “wantrouwen, verwarring en onrust” in het kerkverband hebben veroorzaakt.

Bij de particuliere synode Oost (de bestuurlijke tussenlaag tussen de classes Barneveld, Kampen en Rijssen en de generale synode) ging Van der Zwaag in beroep tegen de uitspraak van de classis. Afgelopen voorjaar stelde de particuliere synode een commissie in, die deze week advies uitbracht. De particuliere synode nam in een beraadslaging achter gesloten deuren het rapport van de commissie over.

Kerkelijk gezag

Volgens de commissie, bestaande uit de predikanten C.J. Meeuse, A. Schot en J.J. Tanis en de ouderlingen mr.dr. J.T. van den Berg en K.H. de Heer, heeft Van der Zwaag het kerkelijk gezag miskend. 'Afwachten of verwachten?' wordt vooral gezien als een bezwaarschrift van een belijdend lid van de Gereformeerde Gemeenten tegen de leer van het kerkverband, en niet als een informatief boek of een wetenschappelijke studie over een belangwekkend theologisch thema. Van der Zwaag had als belijdend lid zijn kritiek op de kerkelijke leer respectievelijk aan kerkenraad, classis, particuliere synode en synode moeten voorleggen, de 'kerkelijke weg', en niet de publiciteit moeten zoeken buiten de gemeenschap van zijn eigen kerk om, aldus de commissie.

Ook heeft Van der Zwaag met zijn boek en uitlatingen “onrust en tweedracht” in de Gereformeerde Gemeenten veroorzaakt, meent de commissie. De handelwijze van de Barnevelder acht ze bovendien in strijd met de belijdenis van het geloof die hij ooit aflegde en zijn instemming bij de doop van zijn kinderen met de doopvraag dat “wat in de christelijke kerk 'alhier' geleerd wordt de waarachtige en volkomen leer der zaligheid is”.

Historisch

Van der Zwaag wil slechts summier reageren. Hij noemt de uitspraak van de particuliere synode “historisch”. “Voor het eerst in de geschiedenis van de Gereformeerde Gemeenten wordt een belijdend lid gedwongen de leer van het kerkverband te onderschrijven buiten de Drie Formulieren van Enigheid om. Weigering daarvan houdt blijkbaar censuur in.” De 'Drie Formulieren' zijn de gereformeerde belijdenisgeschriften (de Heidelbergse Catechismus, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels), samen met de Bijbel de grondslag van de Gereformeerde Gemeenten. “De gesprekken met de commissie van zowel de classis als van de particuliere synode spitsten zich ook toe op het kerkelijk en theologisch eigene van de Gereformeerde Gemeenten. Met leest niet de naam van een wetenschapper of journalist op de omslag van het boek, maar van een belijdend lid van het kerkverband. Dat houdt voor haar in dat al mijn uitspraken worden getoetst aan de gegroeide kerkelijke opvattingen.”

Van der Zwaag weet nog niet of hij het hogerop zoekt, en of hij lid blijft van de gereformeerde gemeente in Barneveld. “Ik weet niet of de lange weg naar een generale synode wel zin heeft, afgezien van de uitkomst die voorspelbaar is. Wellicht is de komende Kerst een goede gelegenheid om in alle rust conclusies te trekken, ook als gezin.”

Zowel ds. Meeuse, voorzitter van de particuliere synode, die zich beroept op zijn ambtsgeheim, als ds. C. Hogchem van de Barneveldse gereformeerde gemeente onthouden zich van een nadere toelichting of commentaar.

'Theologische scheefgroei'

Kritiek op Gereformeerde Gemeenten

BARNEVELD - In de (Oud-)Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) wordt lang niet altijd bijbels en gereformeerd gedacht en gepreekt over geloof en bekering tot God. Dat is de conclusie van de omvangrijke studie 'Afwachten of verwachten?' van de Barneveldse journalist dr. Klaas van der Zwaag. Het boek was voor de kerkenraad van de gereformeerde gemeente in Barneveld, waarvan Van der Zwaag lid is, reden om de auteur onder censuur te stellen. Een korte samenvatting van de inhoud.

Door groeiende nadruk op het kerkelijk eigene en de kerkgeschiedenis van de laatste anderhalve eeuw zijn velen in de (Oud-)Gereformeerde Gemeenten vervreemd van de 'klassieken' van de eigen gereformeerde traditie, aldus Van der Zwaag. Kennisname van de geschriften van theologen als Calvijn, Á Brakel en de Erskines zou “theologische scheefgroei” kunnen corrigeren.

'Terug naar Bijbel'

'Terug naar de Bijbel en de belijdenis van de Reformatie' bepleit Van der Zwaag in 'Afwachten en verwachten - De toe-eigening des heils in historisch en theologisch perspectief'. Hij roept in zijn ruim 1100 pagina's tellende studie reformatorisch Nederland op tot “eerlijk zelfonderzoek”.

De 'toe-eigening van het heil' is het kernthema van Van der Zwaags boek. In de loop der eeuwen is in de rechterflank van de gereformeerde gezindte een uiterst gedetailleerde theologische leer gegroeid, die voor niet-reformatorischen moeilijk te bevatten is. Uitgangspunt is dat de mens zich door de zondeval van Adam en Eva in het Paradijs van God heeft afgekeerd en dat behoud van de zondaar voor de eeuwigheid, en daarmee een plaats in de hemel en niet in de hel, alleen mogelijk is door verlossing in Jezus Christus, die is gestorven en opgestaan voor allen die in Hem geloven.

Geloof, zo leert de gereformeerde belijdenis, is genade, een gave van God. Maar hoe zit het dan met de factor van de menselijke wil? Heft de genade de menselijke verantwoordelijkheid op? Kan een mens alleen maar lijdelijk afwachten of hem ook dat 'heil in Christus' ten deel zal vallen, als een 'lot' dat de mens 'overkomt' - wat Van der Zwaag veel signaleert in de (Oud)Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) - òf mag hij verwachtingsvol uitzien naar wat God uit vrije genade wil schenken. “Het eerste is niet bijbels, en ook niet gereformeerd”, stelt Van der Zwaag vast. “De Bijbel spreekt van de 'plicht tot geloof` - ik denk aan een tekst als `Bekeert u en gelooft het evangelie' - en in dat spoor begeven zich ook Calvijn, Á Brakel en de Erskines.”

Geloofskeuze

Een complicerende factor in de pastorale praktijk is de reformatorische leer van de uitverkiezing, dat God vooraf sommige mensen heeft uitverkoren tot behoud. Met vele klassiek-gereformeerde citaten laat Van der Zwaag zien dat “het absolute karakter van de genade nooit de menselijke wil en de verantwoordelijkheid opheft, integendeel juist een appèl doet op deze wil”. “Zonder tekort te doen aan het genadekarakter van het geloof, hebben de oudvaders steeds de wil, het verstand en het hart van de mens aangesproken opdat deze zou komen tot geloofsovergave aan Christus. Ze drongen voortdurend aan op een geloofskeuze.”

Van der Zwaag citeert onder meer de hervormer Johannes Calvijn: “God verwacht van ons niet dat we Hem 'zoeken', maar nodigt ons eenvoudig uit tot Hem te komen.” Maar bijvoorbeeld ook Charles Haddon Spurgeon: “Zij die nooit genade hebben gevonden in Christus, hebben deze nooit gezocht, of nooit met ernst en op de rechte wijze gezocht. Maar de zoeker wordt een vinder.” En H.F. Kohlbrugge: “Eén van beide: óf met zonde en eigen werk, in zonde en zelfbedrog en met valse wegen naar de hel, óf met zonden, zoals men is, in de armen van de Heere Jezus. Er dient geen minuut gewacht om de keuze te hebben gedaan.”

'Geen derde weg'

De Barneveldse journalist signaleert in reformatorische kring “het gevaar van de derde weg” als uitwerking van de gangbare, ingehouden, weinig ‘gunnende’ en weinig nodigende prediking. “Belijdende leden van de kerk, mensen die soms al veertig, vijftig jaar lang kerkbanken verslijten, zeggen dan niet tot de ‘wereld’ te behoren (daarvan zijn zij immers afgezonderd door de doop en door het belijden van ‘de waarheid’), maar ook niet bij ‘Gods volk’. Er is echter geen derde weg voor kerkleden die wel uitwendig belijdenis gedaan hebben van ‘de waarheid’, maar (nog) niet tot persoonlijk geloof zijn gekomen. Wie niet voor is, is tegen. Neutraliteit tegenover God is principieel onmogelijk. Een levenskeus is noodzakelijk, een door de Heilige Geest bewerkte vrijwillige keuze om voor God te leven en de zonden af te zweren. Kortom, een leven in eenvoudig, kinderlijk geloof.”

In de (Oud-)Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) worden volgens dr. Klaas van der Zwaag nogal wat blokkades opgeworpen voor een 'komen tot Christus'. Deze foto staat afgebeeld op de omslag van 'Afwachten of verwachten?'.

Brieven tegen 'Barneveldse inquisiteurs'

Bijval van ds. Hegger voor Van der Zwaag

BARNEVELD – “Dr. Klaas van der Zwaag die volledig en van harte de belijdenissen van zijn kerk onderschrijft (de zogenaamde Drie Formulieren van Enigheid), moet nu zuchten in de geestelijke kerker van de Barneveldse inquisiteurs, de kerkenraad van de gereformeerde gemeente. Waarom? Omdat hij het gewaagd heeft om, ook al deed hij dat slechts indirect en heel voorzichtig, de theologische opvattingen van de meerderheid van de kerkelijke heersers van de Gereformeerde Gemeenten in twijfel te trekken.”

Dat oordeel geeft ds. Herman Hegger, ex-priester en in het verleden bekend van de organisatie 'In de Rechte Straat' in een rondzendbrief waarin hij zijn 800 abonnees opriep bij de particuliere synode Oost van de Gereformeerde Gemeenten te pleiten ten gunste van Van der Zwaag. De term 'Barneveldse inquisiteurs' verwijst naar de Spaanse Inquisitie die in de zestiende eeuw optrad tegen protestantse 'ketters'.

Hegger, die in de jaren vijftig de Rooms-Katholieke Kerk verliet en gereformeerd werd, vergelijkt de Barneveldse kerkenraad met paus Pius XII die in 1950 in zijn encycliek over het dogma van de lichamelijke ten-hemel-opneming van Maria zijn banvloek uitsprak over degenen die dit dogma zouden ontkennen of betwijfelen. De kerkenraadsleden handelden echter ook maar “in overeenstemming met de overheersende mening van de meeste kerkvorsten en prominenten van de Gereformeerde Gemeenten”.

“Maar ook de leden van de Gereformeerde Gemeente van Barneveld gaan niet vrijuit”, aldus Hegger. “Zij hebben stilzwijgend ingestemd met dit onrecht wat hun kerkenraad een medebroeder aandoet. Ze hadden zich al lang daartegen moeten verzetten. Zijn we vergeten dat de Nederlandse Geloofsbelijdenis ons waarschuwt voor een kerk, 'die zich en haar ordinantiën meer macht en autoriteit toeschrijft dan het Woord Gods'? Waarom wachten jullie dan niet met de viering van het avondmaal totdat broeder Klaas ook wordt toegelaten? Deze broeder belijdt dat hij als een zondaar alle heil van Christus alleen verwacht. Gaat het theologisch meninkje van jullie kerkenraad dan boven deze grondbelijdenis van de Bijbel? Gaat het geloof in een kerkenraad dan boven het geloof in Christus? Jullie staan voor een keuze: Christus of de kerkenraad? Wie kiezen jullie?”

In de Gereformeerde Gemeenten wordt, aldus Hegger, “de "heerlijke vrijheid der kinderen Gods" aan vele hiërarchische banden gelegd”. Personen als 'broeder Klaas' moeten volgens hem “zuchten onder een knellend juk en een pijnlijke gewetensdwang waaronder ik in de vroegere Rooms-Katholieke Kerk zoveel geleden heb”. “Ik ben overtuigd dat Christus niet vereenzelvigd wil worden met een kerkverband dat zozeer de grondrechten van Gods kinderen met voeten treedt.”